Anh hùng: Những người bình thường làm nên điều phi thường
Trong dòng chảy sử Việt, anh hùng đời nào cũng có. Họ là bất kỳ ai, có thể mang dáng vẻ oai phong nơi trận mạc, hoặc chỉ là bóng lưng bình dị giữa đời thường. Họ không phân biệt nam hay nữ, già hay trẻ, bước đi trong ánh sáng rạng ngời hay lặng thầm trong bóng tối. Có người cả đời không được ai nhắc đến, cũng không được ghi vào sách sử, nhưng chiến công họ thì bất diệt, vì chúng đã được khắc sâu vào lòng biết ơn của nhân dân. Họ chính là anh hùng.
Anh hùng, chữ Hán viết là 英雄. Trong đó, “Anh” có nghĩa là hoa. Từ phần đẹp nhất của cây mà chữ này dần phái sinh nghĩa thành thứ tinh túy, tốt đẹp của vạn vật, sau chỉ cho người tài giỏi. Còn “Hùng” nghĩa là con chim trống. Từ nghĩa giống đực trong thế giới loài chim, chữ này dần mở rộng nghĩa chỉ mọi giống đực có sức mạnh, sau phái sinh ra nghĩa to lớn, dũng mãnh, kiệt xuất.
Vì vậy ghép lại, ta có “anh hùng” là hình tượng con người trọn vẹn, bao gồm cả tài năng xuất chúng lẫn chí khí cao đẹp. Người lập nên đại công gọi là anh hùng, người đứng giữa thời loạn vẫn giữ được đạo nghĩa gọi là anh hùng, song người âm thầm làm nên đất nước dù “không ai nhớ mặt đặt tên” cũng gọi là anh hùng.
Trong văn học cổ điển dân tộc, anh hùng thường gắn với hình ảnh những bậc nam nhi chí khí tung hoành, gươm yên ngựa ngọc bảo vệ chính nghĩa. Ví như Nguyễn Du từng viết trong Truyện Kiều:
“Rằng: Từ là đấng anh hùng,
Dọc ngang trời rộng vẫy vùng bể khơi!” (2549 - 2550)
Hay trong Lục Vân Tiên, Nguyễn Đình Chiểu cũng viết:
“Nhớ câu kiến nghĩa bất vi,
Làm người thế ấy cũng phi anh hùng.”
Thế nhưng khi bước sang thời hiện đại, anh hùng lại hiện lên trong dáng vẻ “áo vải” bình dị, chân chất nhất. Họ đã chứng minh anh hùng không nhất thiết phải khoác áo giáp hay cưỡi ngựa chiến. Anh hùng có thể là bất kỳ ai đứng lên bảo vệ Tổ quốc, dù nhỏ bé, bình thường nhưng không hề tầm thường:
“Những chàng trai chưa trắng nợ anh hùng
Hồn mười phương phất phơ cờ đỏ thắm
Rách tả tơi rồi đôi giày vạn dặm
Bụi trường chinh phai bạc áo hào hoa…”
(Ngày về, Tố Hữu)
“Khói nhà máy cuộn trong sương núi
Kèn gọi quân văng vẳng cánh đồng
Ôm đất nước những người áo vải
Ðã đứng lên thành những anh hùng.”
(Đất nước, Nguyễn Đình Thi)
“Những bà mẹ đo chân vào thần tích
Để hoài thai triệu triệu những anh hùng
Những anh hùng Việt Nam chống Mỹ
Đang xuống đường như nắng xuống quê hương…”
(Báo bão, Nguyễn Khoa Điềm)
“Ôi kể lại bao giờ cho hết
Những hành động anh hùng, những hy sinh oanh liệt
Của nhân dân, của các chị, các anh,
Những con người thường gọi là vô danh
Mà – mai mỉa – cuộc đời rất cụ thể,
Có đau khổ bằng xương dần thịt xé,
Có tên ghi trong sổ kín mã tà*
Đời những anh hùng bằng thịt bằng da,
Bằng lịch sử, bằng ngày đêm, sáng tối.”
(Bác phở Cầu, Huy Cận)
Thậm chí có những bài thơ dù chưa một lần gọi tên “anh hùng”, song lại khiến ta không ngừng trăn trở: Anh hùng có nhất thiết phải được gọi tên không? Những người lặng lẽ ẩn sau bóng tối, âm thầm giữ lấy ánh sáng cho người khác, liệu là anh hùng chăng?
Họ đã định nghĩa hai chữ “anh hùng”, rằng:
“Chúng tôi đã đi không tiếc đời mình
(Những tuổi hai mươi làm sao không tiếc)
Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ quốc?
Cỏ sắc mà ấm quá, phải không em…”
(Khúc bảy, Thanh Thảo)
“Gặp em trên cao lộng gió
Rừng lạ ào ào lá đỏ
Em đứng bên đường như quê hương
Vai áo bạc quàng súng trường.
Đoàn quân vẫn đi vội vã
Bụi Trường Sơn nhòa trời lửa.
Chào em, em gái tiền phương
Hẹn gặp nhau nhé giữa Sài Gòn.
Em vẫy cười đôi mắt trong.”
(Lá đỏ, Nguyễn Đình Thi)
“Đã mấy khi tôi thức với non sông,
Trọn những đêm ròng, mắt chong chân bước,
Đêm hành quân thả tâm hồn đi trước.
Yêu với căm, hai đợt sóng ào ào.”
(Những đêm hành quân, Xuân Diệu)
“Bụi mù trời, mùa hanh
Nước trắng khe, mùa lũ
Đêm rộng đêm dài là đêm không ngủ
Em vẫn đi, đường vẫn liền đường.”
(Gửi em, cô thanh niên xung phong, Phạm Tiến Duật)
Anh hùng thật ra chỉ là những người con đất Việt bình thường, sống cuộc đời lặng lẽ như bao người. Nhưng ngay khoảnh khắc đất nước cần họ nhất, họ đã chọn đứng lên, và chính những lựa chọn không ai chứng kiến ấy đã khiến họ trở nên phi thường.
Suy cho cùng, anh hùng là một từ rất thiêng.
Nhân kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh – Liệt sĩ, Tri Thư xin được viết hai chữ anh hùng bằng tất cả lòng biết ơn sâu sắc, để tri ân những anh hùng ngã xuống cho Tổ quốc đứng lên.
*Mã tà: Lính cảnh sát người Việt do Pháp tuyển mộ để giữ trật tự trong vùng chiếm đóng từ sau năm 1861, đóng vai trò tay sai trong mắt người dân. Từ này là cách gọi dân gian, về sau cũng có biến âm thành ma tà, nhưng nghĩa thì không thay đổi. Nguyễn Đình Chiểu cũng viết “Kẻ đâm ngang, người chém ngược, làm cho mã tà ma ní hồn kinh; bọn hè trước, lũ ó sau, trối kệ tàu thiếc, tàu đồng súng nổ” (Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc)
Bài viết: Khánh Ly
Hình ảnh: Anh hùng, thủ bút của Thanh Đài nữ sĩ
