Dung 容
Chữ Dung, người ta nghe sẽ nghĩ ngay tới những từ như dung nhan, dung mạo,… Đây đều là những cách gọi nền nã, trang trọng cho gương mặt. Chữ Dung ấy, Hán tự viết là 容, ý nghĩa liên quan đến vẻ bề ngoài con người.
Khi người ta khen ai đó đẹp thì hay dùng từ mỹ dung 美容, tức là gương mặt đẹp.
Chữ 容 là chữ hội ý kiêm hình thanh. Theo sách Thuyết Văn Giải Tự, Dung gồm bộ miên 宀 là mái nhà, cho nghĩa che chở; Bên dưới là chữ cốc 谷 với nghĩa thung lũng, tượng trưng cho một nơi rộng lớn, dễ tiếp nhận. Đây là nghĩa gốc của Dung, thường gặp trong các từ như bao dung, dung hợp, dung nạp,… Câu “Ví bằng thú thật cùng ta, cũng dung kẻ dưới mới là lượng trên” trong Truyện Kiều cũng là chữ Dung này.
Ngoài ra âm Dung còn có nhiều chữ khác, ứng với những nét nghĩa cũng khác.
Dung 榕 là tên một loại cây gỗ lớn thường xanh, nhiều cành, tán rộng rợp mát. Người Việt thường gọi thân thương là cây đa hoặc cây dong.
Dung 溶 là nước lớn dâng lên nhưng không hỗn loạn. Nó xuất hiện nhiều trong cổ văn để chỉ trạng thái nước dao động thong thả, sau chỉ cho trạng thái an nhàn. Cổ văn thường dùng từ láy dung dung 溶溶, ý chỉ mặt nước dập dềnh nhẹ, sóng nhỏ lan xa mênh mông. Ví như Lê Thánh Tông viết “Thủy thượng bích dung dung 水上碧溶溶” (Hồ đỉnh), tạm dịch là: Nước biếc trên mặt hồ gợn sóng.
Dung 蓉 là hoa sen. Trong cổ văn, nó chỉ loại sen cánh mỏng, sắc tươi, biểu tượng cho sắc đẹp tự nhiên cao quý. Người xưa dùng thủy phù dung 水芙蓉 để gọi hoa sen, hoa súng, nhằm phân biệt với địa phù dung 地芙蓉 – một loài hoa đẹp chóng tàn, thường được gọi “hoa phù dung sớm nở tối tàn”. Nguyễn Du từng viết rằng:
Bạc tình nổi tiếng lầu xanh,
Một tay chôn biết mấy cành phù dung.
(Truyện Kiều, 1159 - 1160)
Dung 融 có nghĩa là hơi lửa bốc lên, sau chuyển nghĩa thành tan chảy, hòa tan rồi mới có nghĩa liên quan đến sự hòa hợp. Chữ Dung trong tên thần lửa Chúc Dung 祝融 chính là chữ Dung này.
Dung 庸 có nghĩa là dùng được, có ích. Ban đầu, Dung mang nghĩa rất trung tính, tức là thứ gì đó không nổi bật. Nhưng theo thời gian, chữ này bắt đầu bị hiểu theo nghĩa chê bai. Người ta dùng nó để chỉ người bình thường quá mức, xoàng xĩnh, không có tài năng.
Ngay trong cái tên con người, dù đọc qua giống nhau nhưng thực chất lại không ai giống ai. Một chữ Dung đó, nhưng người thì chọn nghĩa dung nhan, người thì lấy cỏ hoa, sóng nước, khói lửa và cả nhiều nghĩa khác. Đó chính là vẻ đẹp của ngôn ngữ vậy.
Chúc mừng sinh nhật chị Trương Mỹ Dung, đồng sáng lập Tri Thư Đạt Lễ!
Bài viết: Khánh Ly
Hình ảnh: Chữ Dung 容, thủ bút của Thanh Đài nữ sĩ