Gia 家

“Con lợn này giỏi quá ta,
Nằm dưới mái nhà học sách tam thiên.”
(Ca dao)

Đố bạn, đây là ca dao chiết tự của chữ gì?

Người Việt xưa rất khéo học chữ Hán qua những câu ca dao gần gũi đời thường. Câu ca dao này chính là mẹo vặt để nhớ chữ Gia của ông bà mình.

Gia, chữ Hán viết 家, nghĩa là nhà.

Phụ huynh Châu Á “sản xuất theo lô” đều thích nói ví von hơn nói thẳng, chẳng hạn thay vì nói nếp sống con mình bừa bộn thì họ sẽ nói mát “phòng như cái chuồng heo”. Ấy vậy mà họ nào biết trong chữ Hán, cái nhà đầu tiên lại đúng là chuồng heo đâu?

Gia 家 thuộc kiểu chữ hội ý, tức kết hợp nghĩa của nhiều chữ Hán độc lập lại với nhau để tạo thành nghĩa chung. Cụ thể:

Phần trên của chữ là bộ miên 宀 chỉ mái nhà che chở bảo vệ.

Phần dưới là chữ thỉ 豕 với nghĩa con heo.

Ngày xưa nhà nào nuôi được heo là dấu hiệu của sự đủ đầy, đồng thời vì chúng vốn là loài năng động, sinh nhiều con nên sau này chữ Gia 家 dần phái sinh nghĩa gia đình đông đúc thịnh vượng, con cháu đầy đàn.

Có thể thấy nghĩa gốc của Gia 家 là chuồng heo, sau mới chỉ chỗ ở của con người, loại chuyển nghĩa như vậy rất nhiều trong chữ Hán, giống chữ lao 牢 vốn là chuồng trâu bò, sau được dùng để chỉ nhà giam vậy.

Chuồng heo và tổ ấm, tưởng không liên quan mà liên quan không tưởng. Ai mà ngờ chữ Gia bắt nguồn từ hình ảnh heo đó lại trở thành một trong những tiếng gọi gần gũi và thiêng liêng nhất trong đời sống người Việt đâu? Nên khi chúng ta gọi nơi nào một tiếng “nhà mình”, hẳn nơi ấy là chốn thân thương lắm.

Thật ra, không phải ai cũng cho rằng nơi mình sinh ra là chốn bình yên và luôn muốn trở về nhất. Vậy nên chỉ cần bạn thấy mình thuộc về đâu, nơi nào là vùng an toàn của bạn thì nhà chính là nơi đó. Đôi chân bạn khắp chốn phiêu bạt, nơi nơi đều sẽ là nhà của bạn, nhưng trôi trên biển nếu có ngày mệt mỏi, nhớ về thăm “nhà mình” một chút nha.

Bài viết: Khánh Ly
Hình ảnh: Gia, thủ bút của Thanh Đài nữ sĩ