Ngô – Dòng họ mở đầu nền độc lập dân tộc
Dòng họ mở đầu cho nền độc lập dân tộc là họ Ngô, chữ Hán viết là 吳 – một họ lớn xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử đất Việt, có mặt từ thời các Vua Hùng. Tài liệu thần phả và văn bia còn ghi lại tên tuổi các tướng lĩnh họ Ngô từng phò vua dựng nước như Ngô Ngọc Lang, Ngô Long… Họ này phổ biến thứ 12, chiếm khoảng 1,7% dân số Việt Nam.
Tiên tổ xa xưa nhất của họ Ngô được ghi chép lại là cụ Ngô Nhật Đại, người quán Châu Ái (nay thuộc Thanh Hóa), sống bằng nghề nông, có người con trai nổi danh bậc đại nho, được mời làm liêu tá cho phủ Đô hộ là Ngô Nhật Dụ. Song cũng có thuyết cho rằng cụ Ngô Nhật Đại vốn là hào trưởng vùng Cửa Sót (Hà Tĩnh), từng giúp Mai Thúc Loan dấy binh khởi nghĩa, sau thất bại thì lui về ẩn cư tại Châu Ái.
Đây là dòng họ có công khai quốc, gắn liền với những chương vàng đầu tiên của nền độc lập tự chủ dân tộc. Người mở đầu trang sử ấy chính là Ngô Quyền, vị vua làm nên chiến thắng lẫy lừng trên sông Bạch Đằng năm 938, chấm dứt ách đô hộ ngoại xâm. Ông lập nên nhà Ngô, trở thành vị hoàng đế đầu tiên ở đất Việt sau thời kỳ nghìn năm Bắc thuộc.
Đây là triều đại đầu tiên đặt nền móng cho sự hình thành chính thể và bộ máy cai trị thuần Việt. Dưới sự lãnh đạo của Ngô Quyền, nhà Ngô đã xây dựng được hệ thống chính quyền vững chắc, phát huy sức mạnh quân sự và củng cố lòng dân, tạo ra một bức tường thành tinh thần vững chắc chống lại mọi mối đe dọa từ bên ngoài. Nhà Ngô còn đặc biệt chú trọng phát triển văn hóa, pháp luật và quan hệ ngoại giao, thể hiện khát vọng tự do, hòa bình và thịnh vượng. Nhiều giá trị truyền thống được khôi phục và củng cố dưới triều đại này, trở thành di sản quý báu để các triều đại sau kế thừa và phát huy.
Từ sau thời Ngô Quyền, dòng họ Ngô tiếp tục góp mặt trong nhiều giai đoạn quan trọng của lịch sử dân tộc với sự xuất hiện của nhiều nhân tài xuất chúng.
Ví như thời Lý có danh tướng Ngô Tuấn, tức Lý Thường Kiệt. Thời Lê có sử thần Ngô Sĩ Liên biên soạn Đại Việt sử ký toàn thư, đặt nền móng vững chắc cho quốc sử. Thời Tây Sơn lại có học giả lỗi lạc Ngô Thì Nhậm. Đặc biệt, họ Ngô ở làng Tả Thanh Oai nổi danh với “Ngô gia văn phái”, là nơi quy tụ những trí thức lớn như Ngô Thì Ức, Ngô Thì Điển, Ngô Thì Giai, Ngô Thì Sĩ, Ngô Thì Chí, Ngô Thì Nhậm, Ngô Thì Hương… góp phần làm rạng rỡ văn học bác học thời Lê Nguyễn. Ngoài ra dòng họ này còn có nhiều bậc khoa bảng nổi danh, từng được người đời khen là “Họ Ngô một bồ Tiến sĩ” như Tiến sĩ Ngô Văn Giao, Ngô Văn Tô, Ngô Trọng Ân, Ngô Thế Lân, Ngô Trí Hòa,… Sang thời hiện đại lại có các nhân vật nổi danh như Ngô Đức Kế, Ngô Tất Tố, Ngô Viết Thụ, Xuân Diệu,…
Xét trên nhiều lĩnh vực, tên tuổi những người họ Ngô qua các thời đại đều in dấu trong tiến trình dựng nước và giữ nước, góp phần bồi đắp nên một lịch sử đất Việt vẻ vang, rực rỡ. Dù triều đại này chỉ trị vì trong thời gian ngắn ngủi, song ngay khoảnh khắc Ngô Quyền đánh tan quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng thì kỷ nguyên tự chủ của dân tộc ta đã được mở ra. Mốc son chói lọi ấy là tuyên ngôn độc lập đầu tiên đầy chí khí, trở thành khởi đầu kiêu hãnh cho các triều đại Việt Nam sau này.
Bài viết: Khánh Ly
Hình ảnh: Ngô, thủ bút của Thanh Đài nữ sĩ
