Thuật ngữ Đông y: Nhiệt 熱
“Nhiệt” 熱 là nóng, đây một chữ thuộc nhóm chữ hình thanh, bao gồm bốn chấm hỏa 灬 (nghĩa là lửa) cho ý và chữ 埶 nghệ cho âm. “Nhiệt” 熱 cùng với “hàn” 寒 vốn dĩ là hai thuộc tính cơ bản của mọi sự vật, hiện tượng.
Trong triết lý Âm Dương, “nhiệt” 熱 tương ứng với dương – tượng trưng cho sự chuyển động, sáng sủa và nóng ấm. Trái lại, “hàn” 寒 là biểu hiện của âm – trầm tĩnh, tối lạnh, quy ẩn. Hai khái niệm này không tách biệt mà vận hành tương hỗ, tạo nên trạng thái cân bằng tự nhiên của vạn vật. Đối với con người, Đông y xem sự hài hòa giữa âm và dương, tức là giữa “hàn” 寒 và “nhiệt” 熱, là điều kiện tiên quyết để duy trì sức khỏe. Khi một bên lấn át, cơ thể sẽ sinh bệnh.
Trong y học cổ truyền, “nhiệt” 熱 còn là danh từ chỉ loại bệnh khi dương khí trong cơ thể vượng quá mức hoặc tà khí mang tính nhiệt xâm nhập. Có hai nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này: Ngoại nhiệt, là những yếu tố như thời tiết nắng nóng, khí hậu oi bức, phong nhiệt,… làm cơ thể mất khả năng điều hòa; nội nhiệt, thường xuất phát từ việc ăn nhiều thức ăn cay nóng, rượu bia, lối sống căng thẳng, ít nghỉ ngơi hoặc do âm dịch trong cơ thể bị hao tổn, không đủ để tiết chế dương khí.
Tùy theo vị trí và mức độ mà “nhiệt” 熱 có thể gây ra các biểu hiện bệnh lý khác nhau như sốt cao, miệng khô khát, họng sưng đau, táo bón, tiểu vàng, mụn nhọt… Tình trạng nhiệt cũng thường đi kèm với tâm trạng bứt rứt, cáu gắt vì dương khí vượng dễ khiến thần trí bị kích thích.
Đông y không xem “nhiệt” 熱 như một hiện tượng xấu tuyệt đối, mà là một tín hiệu của sự mất cân bằng nội tại. Việc điều trị vì thế không chỉ nhằm “hạ nhiệt” đơn thuần mà còn để phục hồi sự hài hòa của cơ thể. Hiểu đúng và sống hài hòa với những nguyên lý như “nhiệt” – “hàn”, “âm” – “dương” không chỉ giúp chữa bệnh mà còn là một con đường dưỡng sinh bền vững giữa thời đại ngày nay.
Bài viết: Mỹ Trinh
Hình ảnh: Nhiệt, thủ bút của Thanh Đài nữ sĩ
