Vì sao người Việt “chung họ” Nguyễn nhiều đến vậy?

Theo sử sách, Định Quốc Công Nguyễn Bặc (924 – 979), vị khai quốc công thần nhà Đinh được xem là thủy tổ của họ Nguyễn ở Việt Nam. Từ đây, họ Nguyễn bắt đầu bén rễ trong lòng đất Việt.

Trong số hơn 100 triệu người Việt Nam, cứ 3 người lại có một người họ Nguyễn. Thống kê năm 2022 cho biết 31,5% dân số mang họ Nguyễn, sau đó là các họ Trần, Lê, Phạm, Huỳnh… Họ Nguyễn còn nằm trong “top những họ phổ biến nhất thế giới”.

Tuy nhiên, điều đặc biệt là họ Nguyễn lại không phải họ gốc của nhiều người. Ngay trong sách Bách gia tính của Trung Hoa, Nguyễn chỉ đứng thứ 130, tức không mấy phổ biến ở đất Bắc. Vậy vì sao người Việt ta lại “chung họ” nhiều như thế?

Câu trả lời là: Trong nhiều biến động lịch sử suốt hơn 1000 năm, nhiều dòng tộc chọn đổi sang họ Nguyễn. Đó là cách để họ tiếp tục tồn tại và có một khởi đầu.

Ví như sau khi nhà Trần lật đổ nhà Lý, Trần Thủ Độ buộc tất cả con cháu họ Lý phải đổi sang họ Nguyễn để kiêng húy tổ. Nhà Mạc suy vong, con cháu họ Mạc cũng đổi sang họ Nguyễn để tránh bị truy sát. Người họ Trịnh, họ Hồ, thậm chí cả thường dân từng phạm tội cũng đổi sang họ Nguyễn vì được vua Nguyễn ban quốc tính, hoặc để được tha tội.

Cứ như thế, họ Nguyễn dần trở thành “mái nhà lớn” che chở nhiều số phận an trú, từ quý tộc đến thường dân, không phân biệt người có công hay kẻ có tội. Không ít người Việt hôm nay mang họ Nguyễn, nhưng tổ tiên họ thật sự có thể từng mang nhiều họ khác.

Chúng ta không cần phải là hoàng thân quốc thích thì mới có thể tự hào. Bởi chỉ riêng việc mang họ Nguyễn, cũng có nghĩa là ta đang kế thừa một dòng chảy lịch sử.

Nơi ấy từng có Trạng nguyên trẻ tuổi nhất Nguyễn Hiền, Khai quốc công thần Nguyễn Xí, Tuệ Tĩnh Thiền sư, Nguyễn Trãi viết Bình Ngô, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, Quốc chúa Nguyễn Hoàng, Trạng Quỳnh, Nguyễn Gia Thiều, Nguyễn Du khóc Đạm Tiên, Nguyễn Đình Chiểu làm thơ trong bóng tối, Nguyễn Công Trứ, Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến, Tản Đà, Nguyễn Thượng Hiền, Tôn Thất Thuyết, Nguyễn Trung Trực, Nguyễn Thiện Thuật, Nguyễn Thái Học, Thiếu tướng Quân đội đầu tiên Nguyễn Thị Định, Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình,…

Họ Nguyễn gánh trên vai những đoạn thịnh suy, dù trải qua bao thăng trầm đều chưa từng vắng mặt trong các bước ngoặt lớn của dân tộc. Nơi nương náu nghĩa tình ấy, từ xưa đến nay, luôn xứng đáng là niềm kiêu hãnh bền bỉ của mọi người con đất Việt.

Bài viết: Khánh Ly
Hình ảnh: Nguyễn, thủ bút của Thanh Đài nữ sĩ